Spanje – Navarra

Navarra was de naam van een voormalig koninkrijkje gelegen in het Noorden van Spanje en het Zuidwesten van Frankrijk, aan beide zijden van de Pyreneeën. De stad Pamplona met het omliggende gebied was wellicht de oudste kern van het rijk. In deze stad woont nu eenderde van de bevolking van het huidige Navarra. Navarra is grotendeels bergachtig omdat een groot gedeelte in de Pyreneeën ligt, meer naar herzeiden ligt het in de valleien van de Ebro. Het verschil in klimaat is daarom ook behoorlijk, in het bergachtige noorden is het in de zomer veel koeler (of fijner) dan in het zuidelijke gedeelte dat in de zomer een droog woestijnklimaat heeft. Navarra is een stuk Spanje dat zijn tradities heeft weten vast te houden. De Camino de Santiago de Compostela heeft een spoor achtergelaten van kerkjes, kloosters en nog steeds zijn een aantal dorpen afhankelijk van de vele pelgrims die het gehele jaar de wandelpaden vullen. Middeleeuwse stadjes als Tafalla, Estella, Sangüesa en Olite roepen het verleden op en het stierenrennen, San Fermin, in Pamplona hoeft geen verdere introductie. Maar bezoek eens het heksenmuseum in Zugarramurdi of iets totaal anders het Parque Natural Bardenas Reales, één van de weinige woestijnen in Europa. De mensen zijn vriendelijk en gastvrij, de wijnen uitstekend en de keuken is prima, wat wil je nog meer.

→  Artajona →  Monasterio de Irache →  Parque Natural Bardenas Reales →  Castillo de Javier (Xabier) →  Estella →  Lumbier (Irunberri) →  Olite (Erriberri) →  Pamplona (Iruña) →  Puente la Reina (Gares) →  Roncesvalles (Orreaga) →  Sangüesa (Zangoza) →  Ujué (Uxue)

Artajona

inwoners: 1.721
Artajona is een middeleeuws stadje, op een 30 kilometer van Pamplona, met een geschiedenis die terug gaat tot de 11e eeuw. Het dorp is ooit een huwelijkscadeau geweest van koning Garcia Ramirez aan zijn vrouw Doña Urraca.
In de 12e eeuw had Artajona een stadsmuur met veertien vierkante torens en een fort wat reeds was gebouwd in de 11e eeuw. De kerk uit de 13e eeuw, de San Saturnino, werd gebouwd op de plek waar eerder een Romeinse tempel stond. De toren van de versterkte kerk deed dienst als uitkijktoren en is tegenwoordig een Historisch Monument. Na de restauratie van de stadsmuur (2003 tot 2009) heeft het nog negen overgebleven torens waar indrukwekkend het 11e eeuws fort hoog boven uitsteekt.

Artajona is interessant om te bezoeken, het heeft kleine smalle straatjes en nog veel middeleeuwse huizen en paleizen.

Ayegui

MONASTERIO DE IRACHE

Monasterio de Irache is één van de oudste kloosters van Spanje dat tegenwoordig onderdak bied voor de pelgrims die op weg zijn naar Santiago de Compostela. Haar geschiedenis gaat terug naar de 11e eeuw toen hier een Benedictijnerklooster werd gebouwd op de funderingen van een eerder gebouw uit de 8e eeuw. De opdrachtgever was koning García el de Nájera. Het was het eerste gastenverblijf voor de pelgrims, al een eeuw eerder dan het bekende gastenverblijf in Roncesvalles, maar het had ook andere functies zoals een universiteit en een kloosterschool. Napoleon maakte er een zelfs hospitaal van, nadat hij er eerst de monniken uit schopte. Het klooster is normaal gratis te bezoeken, maar wij hebben al een keer voor een dichte deur gestaan op maandag. Als de deur geopend is, dan zeker even naar binnen gaan en de romaanse kerk uit de 12e eeuw bezoeken. De monniken vertrokken uiteindelijk voorgoed in 1985 en er zijn plannen om er een Parador National, een luxe staatshotel, van te maken.

uit de muur haal je gratis water…….of wijn

Naast het klooster staat de wijnfabriek Bodegas Irache van de familie Santesteban met meer dan 10.000 vaten wijn. Om de gastvrijheid te tonen kunnen de pelgrims hier bij de bekende (en populaire) Fuente de Irache gratis wijn of water uit de muur tappen. Tijdens de keren dat wij hier zijn geweest werd er volop gebruik gemaakt van de wijnfontein. Uiteraard is er ook een wijnmuseum en een winkeltje waar je de wijn kunt kopen.

Bardenas Reales

PARQUE NATURAL BARDENAS REALES

In het zuid-oosten van Navarra ligt een natuurwondertje, de woestijn van Bardenas Reales. Een natuurpark van iets meer dan 40.000 hectare dat sinds september 1968 op de werelderfgoedlijst staat van de UNESCO. Het water, de kalksteen en de klei hebben in de loop van miljoenen jaren spectaculaire vormen uitgeslepen, waardoor je het idee hebt dat je in de Sahara loopt. En dat terwijl er op nog geen 100 kilometer afstand de besneeuwde bergtoppen van de Pyreneeën liggen. Het bijzondere aan dit gebied is dat het geen eigenaar kent. Ook de Spaanse of Baskische regering is geen eigenaar. De opbrengsten van de gebruikers, oa. het leger, om er oefeningen te houden, en een enkele fokkerij van vechtstieren komt ten goede aan de 22 aangrenzende dorpjes. Het gebied is meerder keren keren het achtergronddecor geweest voor documentaires en films zoals bijvoorbeeld ‚The World is Not Enough’ (James Bond) en ‚The Pride and Pasion’ met Cary Grant, Sophia Loren en Frank Sinatra.

De Castildetierra, een niet te omschrijven vreemde berg, en de Pisquerra zijn de meest gefotografeerde objecten in dit gebied.

Wil je de overgebleven toren van het kasteel van Peñaflor opzoeken moet je in het gedeelte Vedado de Eguaras zijn. De vogelliefhebbers kunnen het best naar Balcón de Pilatos gaan, in dit gebied komen adelaars, vale gieren en steenarenden voor.

De weg die wij hebben gereden was onverhard, van noord naar zuid-west, maar wij vonden hem goed te doen. Rijd overdag (en niet op een regenachtige dag) en een goede map of navigatie is wel aan te raden. Wil je echt diep het park in gaan is een gids, zijn er genoeg in de omliggende dorpen, een must.

Carcastillo

MONASTERIO DE LA OLIVA

Volgens een legende stierf een Navarrese koning in strijd tegen de Arabieren aan de voet van een wilde olijfboom in deze dorre afgelegen vlakte aan de voet van de woestijn, de Bardenas Reales. Op deze plek bouwden Franse Cisterciënzer monniken in 1134, in opdracht van koning García Ramírez, een sober klooster. Het klooster complex ligt aan de oever van de rio Aragòn en ligt op een paar kilometer van Carcastillo. Vooral in de middeleeuwen beleefde het klooster een bloeiperiode, maar het werd verwoest tijdens de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1808 – 1814). In de 20e eeuw werd het volledig gerenoveerd en de ook de monniken keerden terug. Centraal in het klooster staat de Iglesia de Santa María uit de 12e eeuw met gotische en romaanse elementen.

De monniken lopen nog steeds in hun traditionele witte tunieken. Tegenwoordig verkopen de nog 26 aanwezige monniken honing, kaas en wijn en bieden ze tegen betaling logies aan gasten. De wijnen (rood, rosé en mis- en likeurwijnen) die hier worden gemaakt, onder de merknaam Monasterio de La Oliva, is een prima wijn met het predicaat Denominación Origen Navarra.
Als je dan toch in de buurt bent, in het dorp Carcastillo staat de Iglesia de El Salvador, gebouwd in 1232.

Cascante

inwoners:3.970
Cascante heeft een geschiedenis die terug gaat naar de Kelten. De Romeinen zorgen voor een periode van bloei en er werden zelfs Romeinse munten geslagen en het was de eerste stad in Iberica waar Latijns recht werd gesproken. Het aanzicht van de stad word bepaald door een middeleeuws kasteel uit de 12e eeuwen beneden in de stad zelf zijn nog vele herinneringen te zien uit de Moorse periode. Cascante werd veroverd op de Moren door de christenen in 1119 en is jarenlang van eigenaar veranderd. De stad kreeg pas in 1633 van Philips IV zijn stadsrechten, nadat hij de stad in 1630 had gekocht.
De belangrijkste monumenten van Cascante zijn zonder twijfel de 17e eeuwse Basiliek van Nuestra Señora del Romero en de bogengalerij van Romero, een bakstenen kruisweg uit de 18e eeuw met 37 kruisbogen, uniek in Navarra. De basiliek werd in 1684 zowat geheel verwoest door een brand, veroorzaakt door de kapelaan die ’s avonds vergeten was de kaarsen uit te blazen.
Maar ook de Iglesia de la Asunción de Nuestra Señora is zeker een bezoek waard. Deze werd gebouwd op de grondvesten van een oude moskee.

Castillo de Javier (Xabier)

Je hebt kastelen en kastelen, en dit is een kasteel. Op een 7 kilometer afstand van Sangüesa ligt dit met kantelen versterkte kasteel, waarvan de geschiedenis teruggaat naar de 10e eeuw. Toen werd hier op deze strategische plek een donjon gebouwd op de grens van de koninkrijken Navarra en Aragón. In de 13e- en 14e eeuw werden de muren, verdedigingswerken en torens toegevoegd. In de 15e eeuw werd een gedeelte van het kasteel gesloopt in opdracht van kardinaal Cisneros en aan het eind van de 19e eeuw was er niet meer over dan een bouwval. Op initiatief van de toenmalige eigenaren de hertogin van Villahermosa, en haar echtgenoot de Graaf van Guaqui, werd aan een restauratie begonnen, maar na de plotselinge dood van de (kinderloze) graaf werd het werk stilgelegd door gebrek aan financiële middelen. Gelukkig schonk de hertogin van Villahermosa het kasteel en de basiliek van de Sociëteit van Jezus op voorwaarde dat het niet weer werd afgebroken. Uiteindelijk kreeg het kasteel in 1952 na een renovatie weer zijn oorspronkelijke aanzicht. Het is tegenwoordig één van de weinige kastelen in Navarra met verdedigingswerken, torens, ophaalbrug, kerkers en zelfs de schietgaten ontbreken niet. Met andere woorden, een écht kasteel.

Eén van de belangrijkste reden van de bezoekers die hier komen is de geboorteplek en de basiliek te bezoeken van de beschermheilige van Navarra.
In het kasteel werd op 7 april 1506 de Rooms-katholieke heilige Franciscus Xaverius geboren. Hij werd één van de medeoprichters van de jezuïetenorde, ook wel genoemd de Sociëteit van Jezus. Xaverius verliet Navarra en studeerde in Parijs filosofie en theologie aan het College van Navarra. In Parijs maakte hij kennis met Ignatius van Loyola. Op 15 augustus 1534 was hij één van de eerste zes die de gelofte deden waarop later de jezuïetenorde zou worden gebaseerd. Het aanvankelijke doel van de jezuïetenorde was hulp aan de naaste, vooral zieken. Jezuïeten vormen geen kloosterorde en leven niet noodzakelijk in kloosters. Net als veel andere orden zijn zij gehouden tot kuisheid, armoede en gehoorzaamheid. Xaverius kreeg de opdracht van Ignatius, op verzoek van koning Johan III en paus Paulus III, om het geloof te verspreiden in Indië. In 1540 vertrok hij daartoe naar Lissabon, en in 1541 vertrok hij met Martin Afonso de Sousa naar Goa, waar hij een jaar later aankwam. De volgende jaren deed hij kerk- en missiewerk in diverse delen van India, en maakte naar verluidt meer dan 30.000 bekeerlingen.

De eerste twee weekenden van maart vindt er een populaire pelgrimstocht plaats naar het Kasteel van Javier, onder de naam “Javierada”. Duizenden personen uit heel Navarra leggen dan te voet tientallen kilometers af om de heilige te vereren. De oorsprong van deze traditie stamt uit 1886, toen de heilige Franciscus Xaverius werd aangeroepen om de cholera-epidemie die Navarra in zijn greep had te bestrijden. Uit dankbaarheid voor het feit dat hun gebed werd verhoord, beloofden de inwoners om een pelgrimstocht naar Javier te maken en dat doen ze elk jaar nog steeds.

Corella

inwoners: 7.878
Corella ligt in het zuiden van de regio Navarra en was, omdat het op de grens lag van Navarra en Castilië, jarenlang een strijdtoneel geweest. Na eeuwen van Islamitische heerschappij werd het door de christenen veroverd in 1119 en wordt een onderdeel van het koninkrijk van Navarra. In 1630 krijgt het zijn stadsrechten van koning Filips IV na jarenlang te hebben geleden onder branden en plunderingen. Gelukkig is er nog behoorlijk veel erfgoed overgebleven en zijn er nog kloosters en kerken, zoals de Iglesia de San Miguel, maar ook veel adelijke huizen en paleizen te bekijken. Eén van de huizen heeft nog wel iets geschiedenis, het Casa de las Cadenas waar koningin Marie-Louise van Savoye, echtgenote van Filips V, verbleef om in 1711 van tuberculose te genezen. Het zegt genoeg over de belangrijkheid van de stad in die periode, maar ook over de omgeving en het voor haar belangrijke droge klimaat van Corella. Helaas stierf ze op 25 jarige leeftijd een paar jaar later aan deze ziekte.

De Iglesia de San Miguel wordt wel de belangrijkste barokke kerk van Navarra genoemd. Alleen al het 18e eeuwse hoofdaltaar met zijn goud maakt een bezoek meer dan waard.

• Convento del Carmen, klooster uit de 16e eeuw
• Parroquia de Nuestra Señora del Rosario, kerk uit de 16e eeuw
• Parroquia de San Miguel, de belangrijkste kerk van Corella, met een prachtig hoofdaltaar
• Convento de Araceli, klooster van de Karmelieten uit de 17e eeuw
• Ermita de Nuestra Señora del Villar, kerkje uit de 17e eeuw
• Palacio de Los Sesma o Casa de Las Cadenas, barok paleis uit de 18e eeuw, waar de koningin probeerde te herstellen van tuberculose

2012, Hospederia Nuestra Señora del Villar  

Estella (Lizarra)

inwoners: 13.947
Alles wat de klok slaat in Estella is de Camino de Santiago de Compostela. De pelgrimsroute doorkruist de stad en je kunt dit direct zien aan de eettentjes, hotelletjes, pensions en hostels die zich allemaal hebben genesteld in de buurt van de Calle Mayor. Hier kunnen ze zich tegoed doen aan een goede maaltijd en een bed, vaak op vertoon van hun stempelkaart tegen een speciaal pelgrimstarief. In 1354 waren hier al zes ziekenhuizen voor de pelgrims. Het stadje heeft veel erfgoed uit een roemrijk verleden. Het is een typisch romaanse stad, met paleizen, kerken, kloosters en herenhuizen en zelfs romaanse brug ontbreekt niet. Het had vroeger de bijnaam ‘het Toledo van het noorden’, maar ook ‘Estella la Bella’ ofwel Estella de schone. De stad is gesticht in het jaar 1090 door Sancho Ramírez, Koning van Pamplona en Aragon, hij liet hier een kasteel bouwen met torens en wallen, grachten en een donjon. De eerste bewoners waren Franse kolonisten. De stad groeide en bloeide verder in de 12e- en 13e eeuw en in die periode hebben de koningen van Navarra hier nog een tijdje gewoond en hun Palacio de los Reyes de Navarra staat er nog steeds.

Puente Picudo, de oude pelgrimsbrug uit de 12e eeuw

Het paleis is gebouwd aan het eind van de 12e eeuw en er wordt gezegd dat het het enige romaanse gebouw in Navarra is dat geen kerkelijke functie had. Ook dit paleis werd gebouwd aan de oude pelgrimsweg, de Calle de San Nicolás. Vlakbij het paleis staat de iglesia de San Pedro de la Rúa, met een kloostergang uit 1170. In de 14e eeuw begint de stad zijn waarde te verliezen, mede door de voortdurende strijd tussen de koningen van Navarra en Castiliëen de burgeroorlog van Navarra. Een overstroming in de 15e eeuw deed de halve stad verdwijnen. De annexatie in 1512 met Navarra, onder koning Ferdinand, bracht rust, vrede en stabiliteit en uiteindelijk ook weer welvaart. Ten tijde van de derde Carlistische oorlog, van 1872 tot 1876, werd Estella de hoofdstad van het hof van Karel VII.

• Iglesia de San Pedro de la Rúa, de belangrijkste kerk van Estella uit de 13e eeuw
• Iglesia de San Miguel, kerk uit de 12e eeuw met aan de buitenkant de kleine kapel van San Jorge
• Iglesia del Santo Sepulcro, de oudste kerk uit de 12e eeuw en pas voltooid in de 16e eeuw
• Convento de Santa Clara, klooster van de Arme Clarissen uit de 17e eeuw
• Castillo Mayor, resten van het 12e eeuwse kasteel van Sancho Ramírez
• El Palacio de los Reyes de Navarra, paleis gebouwd aan het eind van de 12e eeuw
• Palacio de Justicia, gerechtsgebouw gebouw uit de eerste helft van de 18e eeuw  

Isaba (Izaba)

inwoners: 488 
Isaba ligt in de Roncal-vallei op een hoogte van 850 meter in het noordoosten van Navarra. Het is de meest noordelijke stad van de zeven dorpen die deel uitmaken van de Vallei van Roncal. Isaba en zijn omgeving hebben een lange geschiedenis. In de in de buurt aanwezige prehistorische dolmens zijn pijlpunten, stukjes vuursteen en kralen bronzen elementen gevonden. In de Moorse periode heeft hier de Slag van Olast plaatsgevonden, waarvan men zegt dat de moslims onder leiding van Abdurrahman de Gafequi, leider van het Kalifaat van Córdoba, in het jaar 785 diverse invallen heeft gedaan in het oosten en noorden van Navarra, zelfs naar deze plek in de Pyreneeën. Dit alles om door de Pyreneeën over te steken en Toulouse in Frankrijk aan te vallen. Het zijn maar overleveringen en het kan allemaal niet bewezen worden. Want beschreven wordt Isaba pas voor het eerst in de 11e eeuw in een akte van het Monasterio de Burdaspal, vlakbij Roncal gelegen. In 1427 wordt het stadje bijna volledig verwoest door een brand, vandaar dat er niet veel documenten over de geschiedenis zijn te vinden.
In de tweede helft van de 18e eeuw vereist van de Spaanse marine een gigantische hoeveelheid hout om hun boten te bouwen en worden de meeste bossen in de omgeving omgekapt. Gelukkig voor ons er is nadien weer veel aangeplant en kunnen we volop genieten van de schitterende natuur in deze omgeving. In 1996 zijn er een paar Sloveense bruine beren uitgezet, als vervanging van de uitgestorven Pyrenese bruine beer, wat tot veel verzet stuitte bij de herders in de omgeving. Uiteindelijk is er met de herders een unieke schaderegeling getroffen. Of je ze ooit tegenkomt……..men zegt dat ze banger voor ons zijn, dan wij voor hen.

In het dorp zelf staat de Iglesia de San Cipriano, een versterkte kerk van hardsteen steen uit de 16e eeuw. Gebouw op de restanten van een eerdere kerk uit de 13e eeuw, verwoest door de Fransen. Iets buiten het dorp ligt de Basílica de Nuestra Señora de Idoya. Het 900 meter verderop liggende heiligdom is alleen te voet te bereiken, maar wel via een mooi rotsachtig weggetje. Als je het dorp verlaat richting Belagua kom je na enkele kilometers rijden een tweetal romaanse bruggen tegen, waarvan de tweede, de Ibon brug, is gebouwd in 1568.

Je kunt in de omgeving van Isaba prachtige wandelroutes vinden en voor de wintersportliefhebbers zijn er langlaufpistes. 

Los Arcos

inwoners: 1.182 
Ook in Los Arcos is de pelgrimsroute naar Santiago de Compostela een rode draad door de stad. In de hoofdstraat, de Calle Mayor, staan dan ook veel hostals, eetgelegenheden en winkeltjes waar de pelgrims zich weer kunnen bevoorraden. Ook staan er veel adelijke huizen met wapenschilden in de gevels. Op het Plaza de Santa Maria staat de iglesia de Santa Maria, een barok juweel waaraan is gebouwd tussen de 12e- en 18eeuw. In de kerk staat een mooi hoofdaltaarstuk uit de 17e eeuw en het orgel uit 1760 moet van een zeer goede kwaliteit zijn. Als je kerk bezoekt dan is de gotische kloostergang uit 16e eeuw zeker een bezoek waard. De reden van de bouw van deze kerk is onlosmakelijk verbonden met het grote aantal pelgrims die hier in de 12e eeuw het dorp doorkruisten.
Er zijn in Los Arcos nog veel middeleeuwse invloeden waarvan de twee arcades, Castilla en Estanco, doen herinneren aan de oude verdedigingswerken uit die periode.

Lumbier (Irunberri)

inwoners: 1.379
Lumbier is een historisch stadje aan de rio Salazar waar in de buurt Romeinse en Keltische resten van een nederzetting zijn gevonden. Ondanks dat het in niet-Baskisch gebied ligt wordt de oude Baskische naam Irunberri nog steeds gebruikt. Ondanks dat de meeste toeristen hier komen voor de kloof van Lumbier is een kort bezoekje aan de oude stad zeker de moeite waard.

Zo heeft Lumbier  het oudste stadhuis van Navarra, het Casa Consistorial. Dit renaissance gebouw, uit de late 15e eeuw, werd herbouwd na een brand in 1870. Het ligt in de Calle Mayor, in de buurt van het Plaza Mayor. Maar ook een aantal adelijke huizen zoals het Casa Antillón, een barok paleis met een gevel uit de 18e eeuw, en het Casa Blasonada zijn het bekijken waard. Het is een beetje zoeken, maar de Puente de las Cabras is gebouwd in de middeleeuwen en ligt in het zuid-oosten over de Rio Salazar. De brug is, naar men zegt, speciaal gebouwd voor de pelgrims op weg naar Santiago de Compostela.

FOZ DE LUMBIER

Maar de meeste mensen komen hiernaar toe voor de Foz de Lumbier. Een indrukwekkende kloof veroorzaakt door het water van de rio Irati, waar nu Vale-gierenkolonies dankbaar gebruik van maken. De kloof is volledig ingesloten en is aan beide zijden te bereiken door middel van een uitgehouwen tunnel door de bergen. Hier vind je de resten van de Duivelsbrug, de Puente del Diablo, volgens de legende gemaakt door de handen van de Duivel, maar door Franse handen afgebroken tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog in 1812. Als je hier een wandeling wil maken, maak dan gebruik van de, met groene borden aangegeven (goed begaanbare), route van ongeveer 2,5 kilometer door dit adembenemende natuurschoon. Je loopt dan langs de rivier met naast je de steile rotswanden en boven je de grote hoeveelheid roofvogels. Je loopt gedeeltelijk over het traject van de eerste Spaanse elektrische trein die tussen 1911 en 1955 Pamplona met Sangüesa verbond.

FOZ DE ARBAIUN

De stad noord-oostelijk verlatend, richting Burgui over de NA178, kom je nog een natuurwondertje tegen, de Foz de Arbaiun. Hier is het de rio Salazar die ervoor gezorgd heeft dat hier een 6 kilometer lange kloof is ontstaan. Vanaf de parkeerplaats is het een klein stukje lopen om je te laten verbazen over dit prachtige natuurschoon, wat  is uitgeroepen tot natuurreservaat en beschermd vogelgebied. De verticale rotswanden zijn in de loop van miljoenen jaren uitgeslepen door de erosie, terwijl de rivier zijn weg vond op de bodem van de kloof. Deze kloof is één van spectaculairste in zijn soort.

Monasterio de la Oliva

CARCASTILLO

Volgens een legende stierf een Navarrese koning in strijd tegen de Arabieren aan de voet van een wilde olijfboom in deze dorre afgelegen vlakte aan de voet van de woestijn, de Bardenas Reales. Op deze plek bouwden Franse Cisterciënzer monniken in 1134, in opdracht van koning García Ramírez, een sober klooster. Het klooster complex ligt aan de oever van de rio Aragòn en ligt op een paar kilometer van Carcastillo. Vooral in de middeleeuwen beleefde het klooster een bloeiperiode, maar het werd verwoest tijdens de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1808 – 1814). In de 20e eeuw werd het volledig gerenoveerd en de ook de monniken keerden terug. Centraal in het klooster staat de Iglesia de Santa María uit de 12e eeuw met gotische en romaanse elementen.

De monniken lopen nog steeds in hun traditionele witte tunieken. Tegenwoordig verkopen de nog 26 aanwezige monniken honing, kaas en wijn en bieden ze tegen betaling logies aan gasten. De wijnen (rood, rosé en mis- en likeurwijnen) die hier worden gemaakt, onder de merknaam Monasterio de La Oliva, is een prima wijn met het predicaat Denominación Origen Navarra.

Olave (Olabe)

inwoners: 280
Hotel Ibaiondo heeft kamers met een balkon, prima bed, een enthousiaste eigenaar en het ligt ideaal aan de doorgaande weg naar Frankrijk. Het krijgt van booking.com een ruime 9 (2013), wat overigens niet te zien is aan de roze buitenkant van het hotel. De afstand naar Pamplona is maar een kilometer of 10, dus ook als hotel voor een stedentrip is het prima te doen. In de directe omgeving, buiten de natuur om, moet je het niet zoeken. Het dorp, aan de andere kant van de weg, is op sterven na dood en er is dan ook niet veel te doen. Het hotel heeft zelf ook een restaurant, maar aan de overkant is er ook een met een terras.

2008, Hotel Ibaiondo 

Olite (Erriberri)

inwoners: 3.875
Olite was een dorp in de de tijd van de Romeinen, waarvan de muren later dienden tot bescherming van het dorp. Volgens oude geschriften is de stad gesticht door de gotische koning Swinthila in 621 en door hem verstrekt om zich te kunnen weren tegen de Basken. Het kreeg in 1276 van Theobald II van Navarra het recht op een jaarlijkse markt. Olite kreeg in 1630 pas zijn stadsrechten van koning Filips II. In de 12e eeuw liet koning Sancho VII een kasteel bouwen. Karel III liet het kasteel aan het eind van de 14e eeuw uitbreiden en bouwde het om tot Palacio Real de Olite, een monumentaal paleis voor de koninklijke familie. Er waren tropische tuinen en terrassen bovenop de muren en wordt gezegd dat de beste man zelfs giraffen, leeuwen en buffels hield. Het was van binnen schitterend versierd met azulejos (tegels) en plafonds in mudéjarstijl. Karel III wordt ook wel Karel de Goede genoemd en was diegene die de vrede tussen Navarra en Castilië bewerkstelligde. Hiermee kwam een einde aan de eeuwenlange conflicten tussen de twee koninkrijken. Het kasteel staat er nog steeds en vormt het aanblik van de stad met zijn hoge verdedigingstorens. Er is nu een Parador National, een luxe hotelketen, in gevestigd, waar wij al een paar hebben mogen overnachten. Het kasteel werd getroffen in 1813 door een grote brand, aangestoken door generaal Espoz y Mina om te voorkomen dat de Fransen, bij hun aftocht, zich in het kasteel zouden verschansen. Het werd in 1936 volledig gerestaureerd.

Palacio de los Reyes de Navarra, nu gedeeltelijk de Parador Olite

De stad zelf heeft veel meer te bieden dan alleen het kasteel. Olite vormt een heerlijke doolhof van steile, smalle straatjes en kleine pleinen, kerken en het Monasterio de las Clarisas, waarvan de bouw begon in de 13e eeuw. De huizen aan de rœa Cerco de Fuera en de rœa Mayor stammen uit de 16e tot 18e eeuw. De gotische kerk van Santa Maria uit de 15e eeuw, en vastgeplakt aan het kasteel, werd jarenlang gebruikt door de vorsten van Navarra. Maar ook de barokke San Pedro kerk is zeker een bezoek waard.

Een goed (maar druk) moment om de stad te bezoeken is tijdens het middeleeuwse festival in de maand augustus. De stad is dan vol met handelaren, ambachtslieden, poppenspelers, zangers, geestelijken, boogschutters, valkeniers en jongleurs.
Olite werd in 1925 uitgeroepen tot Nationaal Monument.

• Iglesia de San Pedro, de oudste kerk van Olite uit de 14e eeuw
• Iglesia de Santa María La Real, gotische kerk uit de 15e eeuw vastgeplakt aan het kasteel
• Palacio de los Reyes de Navarra, het koninklijk paleis/kasteel van Karel III
• Monasterio de las Clarisas, klooster uit de 13e eeuw

2002, Parador Olite
2004, Parador Olite
2009, Hotel la Joyosa Guarda

Pamplona (Iruña)

inwoners: 196.955
Pamplona is de hoofdstad van Navarra en werd door de Romeinen gesticht in 74 voor Christus, het kreeg de naam Pompela. In de 5e eeuw werden de Romeinen aan de kant gezet door de Visigoten. Rond 711 werd de stad door de Moren bezet en later weer ingenomen door Karel de Grote, die de stadswallen verwoestte, wat uiteindelijk tot de wraakactie bij Roncesvalles in 778 leidde. Toen koning Sancho Abarca het koninkrijk Navarra stichtte in 905 maakte hij van Pamplona zijn residentie. In het begin van de 10de eeuw begon de stad zich snel te ontwikkelen en er ontstond rond de kerk van San Cernin een belangrijke nieuwe stadskern. De komst van nieuwe Franse kolonisten had de bouw van de zogenaamde Nieuwe Stad tot gevolg. Die zou later bekend worden als de San Nicoláswijk. Het werd de hoofdstad van een rijk dat zich uitstrekte tot ver voorbij de Pyreneeën. Het koninkrijk bestond tot 1512, toen de ‘katholieke koningen’ aan het bewind kwamen en de stad, net als het grootste deel van het koninkrijk Navarra, inlijfden bij Spanje. Pamplona krijgt een vooraanstaande positie in verband met de ligging ten opzichte van Frankrijk. Er wordt begonnen met de bouw van de verdedigingscitadel en de stad vanaf de 16e eeuw ommuurd. In 1915 begint de stad zo te groeien dat er een groot gedeelte van de stadsmuur weer wordt afgebroken en dat luidt het nieuwe moderne Pamplona in. Pamplona is een stad waar je veel pelgrims van de Camino de Santiago de Compostela zult tegenkomen.

El Mesón del Caballo Blanco

Over de hele wereld is het feest van San Fermin bekend. Elk jaar op 6 juli, precies om 12 uur ’s middags, wordt er vanaf het stadhuis een vuurpijl afgeschoten als startsein van de feesten ter ere van de heilige San Fermín. Een beroemd (en berucht) onderdeel van de feesten is het stierenrennen, dat al sinds 1591 bestaat. Elke dag om acht uur ‘s ochtends worden zes vechtstieren door de nauwe straten van Pamplona gejaagd. De stieren overleven het stierenrennen nooit. Ook zijn er geregeld zwaar gewonden en dodelijke slachtoffers onder de mensen. Het gebeuren trekt elk jaar ongeveer een half miljoen bezoekers.

• Ayuntamiento, het stadhuis uit de 15e eeuw
• Palacio de Navarra, paleis en zetel van de regering uit 1840
• Cámara de Comptos Reales, de rekenkamer van Navarra, een gotisch gebouw uit de 14e eeuw
• Plaza del Castillo, een groot plein dat al in de Middeleeuwen bestond
• Catedral de Santa María, uit de 14e eeuw met mooie kloostergang
• Iglesia de San Saturnino, gotische kerk uit de 13e eeuw op de plek van een eerder heiligdom uit de 12e eeuw
• San Lorenzo, 18e eeuwse kerk met de kapel van San Fermin
• San Nicolás, gebouwd in 1117, maar heeft door herhaalde verwoestingen een vreemde mix van stijlen

2006, Hotel Eslava

Puente la Reina (Gares)

inwoners: 2.787
Puente la Reina bestaat van én door de pelgrims die op weg zijn Santiago de Compostela. De stad is het kruispunt van de twee meest gelopen noordelijke routes. Vanuit Roncesvalles of Somport treffen de pelgrims elkaar hier in dit middeleeuwse stadje wat is gesticht rond 1100, speciaal voor de pelgrims. Alleen al een wandeling door de smalle Calle Mayor geeft een duidelijk beeld van de belangrijkheid van de aanwezigheid van de pelgrims. Het ene na het andere winkeltje verkoopt artikelen die helemaal zijn afgestemd op deze voorbijgangers. Schelpen, schoenen, toiletartikelen, wandelstokken, maar ook medische artikelen sieren de kleine etalages. Het aantal eettentjes, hostels, pensions en hotelletjes is gezien het aantal inwoners groot en uiteraard ontbreekt de Albergue de Peregrinos (pelgrimsherberg) niet, waar voor een speciaal tarief (op vertoon van stempelkaart) een gerieflijk bed kan worden gevonden. ’s Avonds doorzakken en de volgende morgens lekker uitslapen is er niet bij, om 23.00 uur gaat het licht uit en je moet voor 8.30 weer vertrokken zijn, tja het leven van een pelgrim is niet altijd gemakkelijk. Het stadje werd zoals gezegd in de 12e eeuw gesticht door Alfons I en nadien overgedragen aan de Tempeliers. Nadat deze orde was ontbonden in 1312, werd hun taak overgenomen door de Hospitaalridders. De kerk van El Crucifijo is nog een bewijs van de aanwezigheid van de Tempeliers. Het heeft binnen een opvallend kruis, in de vorm van de letter Y, naar men zegt een geschenk van (één of meerdere) Duitse pelgrims. Een stukje verderop is de iglesia Santiago el Mayor, een romaanse kerk met een mooi 12e eeuws portaal. Op het gezellige Plaza Mayor, met zijn arcades, werden vroeger werden stierengevechten gehouden.

Als je de hoofdstraat uitloopt kom je bij de beroemde brug van Puente la Reina, één van de mooiste romaanse bruggen op de Jakobsroute, glimmend in het water van de rio Arga met zijn zes bogen. Deze brug werd gebouwd voor de pelgrims in het begin van de 11e eeuw, men zegt dat het in opdracht gebeurde van Mayor van Castilië, echtgenote van de koning van Navarra, Sancho III. Puente betekent brug, reina betekent koningin, dus de Brug van de Koningin. De brug had vroeger nog een drietal verdedigingstorens, maar deze zijn helaas verdwenen.

Puerto Larrau

Een Walhalla voor fietsers is de Port Larrau, of Puerto Larrau. Vanaf Ochagavia een klim van 19,3 km, start op 770 meter, aankomst op 1585 meter, een echte kuitenbijter. De berg wordt volgens de Baskische mythologie bewoont door Mari, de godin van de natuurgeesten. Maar ook van Basajaun, een geest die de bossen verkoos om zijn goedaardigheid of, af en toe, zijn kwaadaardigste kant te laten zien.
Ervan uitgaande dat je ze niet tegenkomt kun je hier prachtig wandelen en de kans dat je hier gieren ziet zweven is groot.

Roncal (Erronkari)

inwoners: 241
Roncal is een bergdorp in de Pyreneeën en ligt in de gelijknamige vallei. Het dorp heeft eeuwenlang bestaan van de bosbouw, schapen en het maken van kaas. Ooit liepen er wel 150.000 schapen over de bergpaden achter de rondtrekkende herders aan. Om onenigheid en overbegrazing te voorkomen besloten de onderlinge dorpen al snel de schapenhouderij te reguleren. In het Roncal-dal sloten de zeven grote gemeenten zich in de Middeleeuwen aaneen. Deze ‘Vereniging van de zeven dorpen van het Roncal-dal’ (Universidad de los siete pueblos de la val de Roncal bepaalde wanneer de kudde naar de lager gelegen weidegronden van Zuid- Navarra gedreven werd en wanneer de kudde naar de dorpen terugkeerde. De zomerweiden werden evenredig verdeeld en door de gereguleerde begrazing konden ze sneller herstellen. Roncal ligt aan de rio Esca en over deze rivier vond vroeger, eigenlijk helemaal nog niet zo lang geleden, het transport plaats van de gekapte bomen. Dit gebeurde met behulp van almadías, houtvlotten met lange roeispanen, waar elk jaar als herinnering nog steeds een traditioneel feest voor wordt georganiseerd. Het dorp heeft veel kleine huisjes waarvan de balkonnetjes vol met geraniums staan en men heeft hier zijn eigen identiteit nog steeds weten te behouden.

Voor de operaliefhebbers onder ons, Roncal is de geboorteplaats van Julián Gayarre, één van ‘s werelds beste tenoren uit de 19e eeuw. In het dorp in zijn geboortehuis omgebouwd als museum, met o.a. een uitgebreide documentatie over zijn leven.

Roncesvalles (Orreaga)

inwoners: 26
Roncesvalles is een dorp maar vooral een bedevaartsplaats op de route naar Santiago de Compostela met een Augustijner klooster uit de 12e eeuw en een gotische pelgrimskerk. Er komen veel pelgrims omdat drie van de vier grote Europese Jacobswegen door Frankrijk even voor St. Jean Pied de Port samen komen. Roncesvalles is het eerste Spaanse dorp als je de Pyreneeën bent overgestoken vanuit Saint Jean Pied de Port, via de route Napoléon. Het ligt middenin de Pyreneeën op een hoogte van 944 meter. Het is het startpunt voor de meeste pelgrims die de Camino lopen (of fietsen), vanaf hier zeggen de borden dat het nog 755 zware kilometers zijn. De Colegiata de Santa María de Roncesvalles, is een gotische kerk uit de 12e eeuw met de graftombe van koning Sancho VII. Een ander kerkje is de Capilla de Sancti Spiritus, ook uit de 12 eeuw. Op deze plek zou Karel de Grote zijn zwaard in de grond hebben gestoken na zijn verloren veldslag. De Iglesia de Santiago wordt ook wel iglesia de Pelegrinos genoemd en is gebouwd in de 13e eeuw.

Het pelgrimshospitaal is opgericht door de bisschop van Pamplona, Sancho Larrosa en koning Alfonso I. Maar het dorpje van slechts 26 inwoners (2013) heeft nog een kerk, de Capilla de San Agustín. Er zijn een aantal restaurants, maar ook hotels en herbergen om te overnachten, waarvan albergue ‘Aterpea’ na een behoorlijke restauratie in 2011 weer is geopend. Een deel van het klooster is hiervoor gerenoveerd en het telt nu maar liefst 183 bedden. De oude albergue ‘Itzandeguia’ dateert uit de 13e eeuw, deed ooit dienst als kerk, als onderkomen voor pelgrims, als stal en graanopslag en als politiebureau, maar is weer in ere hersteld als Albergue de Pelegrinos.

Heel wat volkeren hebben hier de pas overgestoken om zich van hieruit te vestigen op het Iberisch schiereiland. De Kelten, de Barbaren, de Goten en natuurlijk Karel de Grote met zijn enorme leger in de 8e eeuw. De Slag van de Roncevaux-Pas die hier in 778 plaatsvond tussen Karel en de Basken is beschreven in het Roelandslied, één van de oudste middeleeuwse ridderromans en dateert uit de periode 1050—1150. Karel verloor hier de strijd en zijn vriend Roeland, maar niet iedereen is ervan overtuigd dat het echt de Basken waren.
Er is een kleine gedenksteen voor Roeland (Roldan) geplaatst in 1967, maar het zwaard en de morgenster zijn al jaren verdwenen.

San Martín de Unx

inwoners: 431
San Martín de Unx heeft 431 inwoners en maar liefst drie(!) kerken. De vestingkerk van Santa María del Pópolo is een gotische kerk uit de 14e eeuw met een beeld van de naamgeefster uit de 14e eeuw. De San Martín de Tours is een romaanse kerk uit de 12e eeuw  met een crypte onder het hoofdaltaar. Deze middeleeuwse ruimte is te bereiken via een wenteltrap en heeft door het licht een betoverende aanblik. De iglesia San Miguel is de oude kerk die vroeger bij het kasteel hoorde en is gebouwd in de romaanse stijl. Het oude centrum van het dorp heeft nog restanten van een stadsmuur en veel middeleeuwse huizen. Koop hier een goede fles wijn, ze zijn uitstekend van kwaliteit, net als de snoepspecialiteit van het dorp de gesuikerde amandelen.

Sangüesa (Zangoza)

inwoners: 5.080
De geschiedenis van Sangüesa gaat terug tot in de bronstijd. Kelten hadden hier een nederzetting op de oevers van de rivier Aragón. Er zijn in de buurt tal van Romeinse opgravingen gedaan, zoals bij de brug over de rivier waar een Romeinse grafsteen is gevonden. In de 10e eeuw speelde een belangrijke verdediging tegen de invan van de Moren. Koning Sancho Ramírez gaf in het jaar 1090 de bevolking al bepaalde privileges. Toen in de 16e eeuw Navarra en Castilië samensmolten verdween ook de verdedigingen positie van de stad, die op de grens van beide landen lag. In 1665 kochten ze de stadsrechten voor de som van 6000 dukaten.
De stad is talrijke keren overstroomd geweest door de rio Aragón, in 1330, 1430, 1582, 1634, 1739 en in 1787 zelfs met een dodental van 556 mensen. Maar ja, als de rivier er niet was geweest, was Sangüesa daar nooit gebouwd.
Sangüesa is al sinds de vroege middeleeuwen verbonden met de Camino de Santiago de Compostela en heeft daardoor veel cultureel erfgoed. De bewoners zeggen zelf dat er in elke straat wel een monument is. Of dat waar is weet ik niet, maar Sangüesa heeft veel te bieden. Het meest beroemde monument is de iglesia Santa Maria la Real. Deze kerk, geschonken in 1131 door Alfonso I, is één van de hoogtepunten van de romaanse stijl in Navarra n sinds 1889 een Nationaal Monument. Vooral haar portaal, met afbeeldingen van het Laatste Oordeel en taferelen uit het oude- en nieuwe testament is een meesterwerk. Maar ook de 12e eeuwse iglesia de Santiago en het Convento de San Francisco de Asís uit de 13e eeuw zijn zeker een bezoek waard.

In het centrum zijn veel mooie gebouwen, zoals het Palacio de Ongay-Vallesantoro, Palacio de Añués en het 16e eeuwse stadhuis. Het oude kasteel, Palacio Castillo Príncipe de Viana, werd gebouwd in de 13e eeuw op de rand van de stadsmuur.

In de maand september zijn hier de traditionele patroonsfeesten, de Fiestas Patronales, en staat de hele stad op z’n kop.

Sorlada

BASÍLICA SAN GREGORIO OSTIENSA

Het dorpje Sorlada telt maar 67 inwoners, maar dankt zijn bekendheid aan een prachtige basiliek die hier op een steenworp afstand vandaag ligt. We zijn er een paar keer geweest en ook een paar keer voor een dichte deur gestaan. We hebben de Basílica San Gregorio Ostiense dus alleen van de buitenkant mogen bewonderen. De binnenkant moet zeer mooi zijn met muurschilderingen en verguld pleisterwerk. We moeten dus nog een keer terug.
De basiliek staat boven op een heuveltop en eenmaal boven heb je een mooi uitzicht over de omgeving. Hij is gebouwd om Sint-Gregorius, bisschop van Ostia, te eren. Er wordt gezegd dat de heilige één van de eerste pelgrims naar Santiago de Compostela was. In een later stadium zou hij zich behoorlijk inzetten voor de Jacobsroute en zorgde voor de verbetering van de wegen en de bouw van bruggen. De basiliek heeft een geschiedenis in drie gedeeltes. De eerste kerk werd in de 13e eeuw gebouwd, nadat de graftombe van de heilige was ontdekt, maar werd door een brand verwoest in de 16e eeuw. In de 17e eeuw werd de huidige basiliek gebouwd en in de 18e eeuw werd de prachtige voorgevel aangebouwd.
In de maand mei gaan de inwoners van diverse dorpen uit de Valdega-vallei en Los Arcos op zondag op bedevaart naar het heiligdom.

elke keer weer die dichte deur, jammer……….

Tafalla

inwoners: 11.201
Tubala zou de naam zijn die de Romeinen aan de stad gaven, maar anderen zeggen dat de Tafalla haar naam heeft te danken aan de Arabische naam Al-Tafaylla, wat zoiets betekent als „daar waar de gewassen beginnen”. Op de heuvel Santa Lucia zou een Moorse vesting hebben gestaan, dit voor de bewaking van de grens en aan de voet van deze vesting zou het plaatsje ontstaan zijn. Dat er tijdens de Romeinse periode een aantal nederzettingen waren, hebben opgravingen aangetoond. De eerste keer dat Tafalla in geschriften wordt genoemd is in 924, in de Kroniek van Arib Ibn Sad, vertellend over het bezoek van Rahman III in een expeditie tegen het koninkrijk van Pamplona. Tafalla was vroeger strategisch gelegen aan het eind van de uitlopers van de Pyreneeën, aan de oevers van de rivier de Cidados en in het grensgebied van het koninkrijk Navarra. Het dorp kreeg van koning García III Najera in 10432 bepaalde privileges, vanwege de hulp die ze had geboden in de oorlog tegen Ramiro I van Aragon. Carlos III verleend in 1418 het voorrecht voor het houden van een beurs en in 1423 kreeg de stad de titel van Villa Buena en een zetel in het parlement. Stadsrechten kreeg het pas in 1636 van koning Felipe IV.

Tafalla is de moeite waard om een bezoekje te brengen. Het bezit een aantal mooie monumenten en het oude stadsgedeelte heeft met z’n smalle straatjes nog een middeleeuwse sfeer.

• Casa de los Mencos, adelijk huis met klooster
• Palacio de los Marqueses de Falces, paleis uit de 17e eeuw dat tot 1856 werd gebruikt als stadhuis
• Palacio del Marqués de Feria, paleisuit de 18e eeuw gebouwd in neoklassieke stijl
• Iglesia de Santa María, romaanse kerk uit de 13e eeuw met een mooi hoofdaltaar
• Iglesia de San Pedro, de oudste kerk van Tafalla uit de 12e eeuw
• Convento de las Concepcionistas Recoletas, klooster uit de 17e eeuw
• Iglesia de los Escolapios, was vroeger een 18e eeuws Kapucijnen klooster
• Ermita de San Nicolás, de resten van het paleis van Sonsierra, gebouwd rond de 11e eeuw

Tudela

inwoners: 35.369
De officiële stichting van de stad vond plaats door Amrus ibn Yusuf al-Muwalad onder het islamitische emiraat van Al-Hakam I in 802. Aan het begin van de 9e eeuw was Tudela een zeer belangrijke stad in het Arabisch gedeelte van Spanje mede door de strategische ligging aan de oevers van de Ebro. Tudela werd door de Moren gebruikt om het destijds christelijke Pamplona aan te vallen. Ten tijde van de strijd tegen Castilië en Aragon was Tudela een belangrijk verdedigingspunt. Toen de christenen, onder leiding van koning Alfons I, in 1115 Tudela heroverden op de moslims, leefden in Tudela drie gemeenschappen, de moslims, mozaraben en joden. Nadat de Katholieke Koningen Spanje hadden veroverd op de Arabieren werden de joden in 1498 uit Tudela verdreven, de moslims in 1516, de mozaraben in 1610. Desondanks bevinden zich in Tudela nog architectonische invloeden van de Moren, een stijl die door de Spanjaarden mudéjar genoemd wordt. Ook de middeleeuwse brug, 360 meter lang en met zijn 17 bogen, is een belangrijk bouwwerk uit de gezamenlijke periode. De belangrijkste moskee van de stad werd echter in 1121 al omgebouwd tot een kerk en de Santa Maria kathedraal werd gebouwd aan het eind van de 12e eeuw. Tegen het einde van de 17e eeuw werd een nieuw centraal plein aangelegd, het Plaza Nueva, ook wel genoemd Plaza de los Fueros. In het begin werd dit plein gebruikt voor de stierengevechten, nu is het voor jong en oud een populaire ontmoetingsplaats.

de prachtige kloostergang van Catedral de Santa María

De oude binnenstad heeft veel adelijke huizen en paleizen en een aantal kerken en kloosters.

• Catedral de Santa María, kathedraal uit de 12e eeuw en in 2006 gerenoveerd Kerk van Iglesia de la Magdalena, romaanse kerk uit de 12e eeuw
• Iglesia San Nicolás, romaanse kerk met portaal uit de 12e eeuw, grotendeels barok na restauratie in de 18e eeuw
• Iglesia San Jorge, barokke Jezuïetenkerk uit 17e eeuw
• Iglesia de la Compañía de María, barokke kerk uit de 18e eeuw
• Puente del Ebro, middeleeuwse brug over de rivier de Ebro, met 17 bogen
• Palacio Marqués de San Adrián, renaissance paleis uit de 16e eeuw, tuans zetel van de universiteit
• Palacio del Marqués de Huarte, barok paleis uit de 18e eeuw, sinds 1987 gemeentelijk archief en de bibliotheek
• Alcazaba y Castillo de Tudela, overblijfselen van het oude moorse kasteel waarschijnlijk uit de 9e eeuw
• Torre Monreal, verdedigingstoren uit de 9e eeuw

2006, Hotel AC Ciudad de Tudela 

Ujué (Uxue)

inwoners: 200
Ujué is een schitterend middeleeuws dorpje met smalle straatjes waar je heerlijk kunt dwalen. Het ligt op de top van een heuvel waarvan je een mooi uitzicht hebt over de omgeving. Er is wat onenigheid over het ontstaan, maar er wordt vanuit uitgegaan dat de koning van Pamplona, Iñigo Arista, hier in de 8e eeuw een fort bouwde om de Moren tegen te houden. Op het hoogste punt van het dorp staat de Santa María de Ujué, een 11e eeuwse kerk in romaanse bouwstijl met een mooi voorportaal. In deze kerk bevindt zich een Mariabeeld uit de 12e eeuw dat op de zondag na 25 april doel is van een pelgrimstocht vanuit het 20 km verderop gelegen Tafalla. Dat de kerk vroeger ook een verdedigende functie had kun je nog goed zien aan de twee torens met kantelen, de Cuatro Vientos en de Picos.

Valcarlos (Luzaide)

inwoners: 379
Valcarlos ligt op de route van de Camino de Santiago de Compostela en is het eerste dorp wat de pelgrims, komende vanaf Saint-Jean-Pied-de-Port, vanuit Frankrijk tegenkomen. Valcarlos (Karelsdal) ligt in de beroemde vallei, waar Karel de Grote met zijn leger uitrustte na zijn veldslag tegen de Moren. Hier hoorde hij de trompet van zijn ridder Roeland, toen deze door de Basken werd verslagen in 778 bij de pas van Roncesvalles. De Slag van de Roncevaux-Pas is beschreven in het Roelantslied, één van de oudste middeleeuwse ridderromans en dateert uit de periode 1050—1150.

In Valcarlos is traditie diep geworteld en zo is er hier één van de opvallendste en oudste dansen van Navarra te bewonderen op de zondag van carnaval en op de zondag van Pasen. De dansers, Bolantes van Valcarlos, laten de belletjes rinkelen van hun pakken en daarbij vliegen de kleurige linten die de dansers op hun rug hebben gebonden, op de maat van de sprongen in de lucht. De dansers hebben allemaal een rode alpinopet, een wit overhemd en een broek versierd met gouden, rode en gele linten.

Valle de Salazar

De Salazar-vallei ligt in de midden van de Navarrese Pyreneeën en biedt voor natuurliefhebbers, wandelaars en klimmers veel mogelijkheden. Het heeft veel eiken, beuken- en dennenbossen, maar ook riviertjes waarvan de Salazar rivier  vol met forellen zit. Het Woud van Irati, één van de grootste natuurschatten van Navarra, is een prachtig uitgestrekt bos dat elk jaargetijde even zovele indrukken als kleuren biedt. Het heeft een aantal uitgezette wandelroutes die helpen om de vele vogelsoorten, maar misschien ook wel de aanwezige everzwijnen, reebokken en herten te zien. Midden in het woud staat de Kapel van Virgen de las Nieves, een romaanse kapel uit de 12e eeuw.
In het noorden van de vallei zijn de bergen Orhi (2018 m), Vileta (1408 m), Montenia (1237 m), Lopez (1204 m), Askomurrua (1026 m), Remendia (1381 m) en Aburua (1030 m). De Monte Orhi is vanaf de Altantische Oceaan de eerste berg boven de 2000 meter in de Pyreneeën en is voor de Basken een mythologische berg. Voor langlaufliefhebbers zijn er de pistes van Adobi-Salazar, bij het voormalige douanekantoor van Pikatua, enkele kilometers voor aankomst bij de Larrau. 
Ondanks dat Ochagavia de stad is met de meeste inwoners is Ezcároz de hoofdzetel van de vallei. Andere in de vallei gelegen dorpjes zijn Izalzu, Jaurrieta, Esparza, Ibilcieta, Sarries, Igal, Güesa, Ripalda , Izal, Gallues, Iciz en Uscarres.

Ochagavia is wel leuk om even een stop te maken. Het ligt op de plek waar de rivieren Zatoia en de Anduña samenkomen (en verder gaat als rio Salazar), de middeleeuwse brug is een graag gezien object voor een leuke foto. Het centrum heeft een vestingkerkje, smalle straatjes en voor de streek typische huisjes.

In de vallei worden het hele jaar wel feesten gevierd, maar de bedevaart naar de kapel van Muskilda (elk jaar op 8 september) waarbij de plaatselijke dansers eeuwenoude dansen opvoeren, is een hoogtepunt.

Voor meer informatie en wandelroutes: http://www.valledesalazar.com/index.php/es/turismo

Villafranca

inwoners: 2.910

2009, Hotel Hospedería de Alesves

Yesa (Esa)

EMBALSE DE YESA

Het stuwmeer van Yesa wordt door de rivier de Aragón, is de grootste bevaarbare oppervlakte van Navarra. Het ligt aan de voet van de Sierra de Yesa en vormt een waar paradijs voor dagjesmensen en watersportliefhebbers. Het grootste gedeelte, waarlangs een stuk van de weg naar de oostelijke Pyreneeën van Navarra ligt, behoort bij de provincie Zaragoza. Het stuwmeer trad in werking in 1960, heeft een lengte van 10 kilometer, een breedte die varieert van 1 tot 2,5 km en re kan zowat 450 miljoen kubieke meter in staan.
Wat ons elke keer weer opvalt dat het er zo rustig is. In Nederland en Belgie zou het water afgeladen zijn met touristen, bootjes en surfplanken, maar niets van dit alles. Alleen een prachtige natuur, zeldzaam blauw water en rust. Er zijn langs de NA2420 een aantal kleine parkeerplaatsen waar je een prachtig plaatje kunt schieten.

MONASTERIO DE SAN SALVADOR DE LEYRE

Op een kleine 5 kilometer van Leyre en hemelsbreed een paar honderd meter van het meer van Yesa ligt het klooster van Leyre. Het klooster dateert vanuit de late middeleeuwen, maar werd verwoest door de Moren. In 1020 was het koning Sancho García die opdracht gaf tot het bouwen van een nieuw klooster. Uit die periode is nog de crypte intact en uit de 12e eeuw de romaanse gevel, de Porta Speciosa. Sinds 1954 huist hier de Orde van St.-Benedictus uit Santo Domingo de Silos, nadat het vanaf 1836 meer dan honderd jaar had leeggestaan. Het klooster is zeker een bezoek waard al was het alleen maar om een van de mooiste spitsbogen te zien die je kunt vinden in de provincie Navarra. Maar ook de abdijkerk uit de 12e eeuw, het pantheon van de eerste koningen van Navarra en een prachtig houtsnijwerk uit de 16e eeuw, de Cristo de Leyre, zijn het bekijken waard.
Er zijn allerlei legendes en verhalen over het klooster, maar de meest lugubere is wel het verhaal over de onthoofde nonnen, omdat ze weigerden het islamitische geloof aan te nemen.

Een ander verhaal gaat over de Abt San Virila. De legende verteld dat de toenmalige abt van het klooster van Leyre, in een diepe slaap viel na het horen van een lied van een nachtegaal. Toen de Abt wakker werd, hij dacht zelf maar een paar uur hebben geslapen, herkende hij zijn broeders niet, maar ook niemand hem. Toen ze zijn verhaal gingen controleren in oude documenten bleek dat er 300 jaar eerder een vermissing van een Abt te zijn geweest. Volgens de documenten ging het om Abt San Virila. De monniken dachten dat hij was gedood en opgegeten was door een leeuw.
Er is een winkeltje waar ze allerlei spulletjes verkopen, de eigengemaakte likeur van Leyre is een leuk souvenir om mee te nemen.

 ->  terug naar de landkaart met de regio’s